Haarlems klokkenspel (Saxifraga granulata var. plena) is de dubbelbloemige variant van de knolsteenbreek. De (enkelbloemige) knolsteenbreek komt van nature voor in een groot deel van Midden- en West Europa. In Nederland komt het slechts voor in Zuid-Limburg, Noord-Brabant en in de omgeving van Nijmegen, maar in zeer beperkte mate. Het staat op de rode lijst van 2012 met de aanduidingen zeldzaam, sterk afgenomen en bedreigd.
De bloemen van het Haarlems Klokkenspel zijn ongeveer 2 cm groot. De kleur is wit met groen naar het midden van de bloem. Door de verandering in de meeldraden in kroonbladen kan de plant geen zaad vormen. Ze kan zich dus slechts in stand houden en vermeerderen door middel van de knolletjes. Deze knolletjes worden gevormd rond de wortelhals en in de oksels van de onderste bladeren. De knolletjes bevinden zich dus net onder deels boven de grond.
De plantjes zijn kliervormig behaard en worden 20 tot 30 cm. hoog. De onderste bladeren zijn 1-1,5 cm groot, langgesteeld en niervormig met een gekartelde rand. Aan de bloeistengels komen kleine getande blaadjes. De onderste bladeren worden aan het eind van de zomer en in het najaar gevormd en blijven ‘s winters groen. Tweede helft april-mei verschijnen de bloemen waarna het tegen het midden van de zomer bovengronds verdwijnt. De plant is volledig winterhard.
Waar komt het Haarlems Klokkenspel (nog) voor
Vroeger kon men het Haarlems Klokkenspel op meer plaatsen aantreffen dan tegenwoordig.
In de Flora Batava, deel 15 van Jan Kops en F.W. van Eeden uit 1877 wordt vermeld dat het vooral rond Leiden, Leeuwarden en Cornjum (Fr), buiten Zierikzee en bij Hoorn voorkomt. In de omstreken van Haarlem groeit het volgens hen op verschillende plaatsen in groot aantal in de Haarlemmerhout, op de hofstede Het Klooster te Heemstede (tot ongeveer 1574 het klooster der regulieren kannoniken, nu bekend onder de naam Hageveld) en op de hofstede Elswoud achter Overveen (aangelegd eind zeventiende eeuw).
In de huidige tijd wordt het als ‘zeer zeldzaam’ aangeduid. Het heeft zelfs op de ‘rode lijst’ van bedreigde planten gestaan, maar is daar vanaf gehaald omdat het niet om een wilde plant gaat, maar om een cultuurvorm (cultivar).
Vandaag de dag treffen we het Haarlems Klokkenspel in groot getal nog aan op de volgende buitenplaatsen: Huis te Manpad te Heemstede, Beeckestijn te Velsen (zie ook: www.vriendenvanbeeckestijn.nl), Martenastate in Cornjum en de Schierstins te Veenwouden.
Merkwaardigerwijs groeit de wilde vorm, de knolsteenbreek (Saxifraga granulata), van nature slechts onder de grote rivieren.
I
